Plan- en tekeninglezen

Als houtbewerker begin je niet zomaar met zagen of boren. Eerst moet je goed nadenken over wat je gaat maken. Je moet weten hoe het eruit zal zien en hoe alle onderdelen in elkaar passen. Die informatie haal je uit een technische tekening, niet uit een tekst.

Wat is planlezen?

Maataanduidingen van onderdelen van een werkbank

Een technische tekening is een soort routekaart. Ze toont je:

hoe iets eruitziet,
hoe groot het is,
waar elk stuk moet komen,
en hoe alles aan elkaar vastzit.

Planlezen is de vaardigheid die je helpt om deze routekaart te begrijpen en ermee aan de slag te gaan. In de houtsector zijn dit meestal aanzichten, doorsneden en detailtekeningen van meubelen, trappen, ramen, deuren of volledige houtconstructies.

Je ziet het werkstuk vanuit verschillende kanten zoals: van boven (bovenaanzicht), van voren (vooraanzicht) of alsof je erdoorheen kijkt (doorsnede).

Ook symbolen, maataanduidingen, lijntypes en referentiemerken horen bij het lezen van plannen. Die zorgen ervoor dat je elk detail juist begrijpt.

Soorten technische tekeningen

Technische tekeningen kunnen verschillende vormen aannemen, afhankelijk van het doel en de toepassing. De belangrijkste soorten zijn:

Schetsen en tekeningen

Schetsen: Eenvoudige, handgetekende voorstellingen die helpen om ideeën snel over te brengen.
Ontwerptekeningen: Geven een eerste visueel concept en helpen bij goedkeuringen en vergunningen.
Productietekeningen (werktekeningen): Bevatten gedetailleerde afmetingen en technische specificaties om de productie mogelijk te maken.

Plannen

Bouw- en architectuurplan: Bevat alle nodige details voor de bouw van een structuur, zoals funderingsplannen, gevelaanzichten en doorsneden.
Interieurplan: Geeft details over de indeling en inrichting van interieurs, inclusief sanitair, verlichting en meubilair.
Meubelplan: Specifiek gericht op het ontwerpen en produceren van meubels, met aandacht voor materialen en assemblage.

2D-aanzicht of 3D-model

Een 2D-tekening is een platte, technische tekening zonder diepte. Alles wordt weergegeven met lijnen, maten en symbolen. 2D wordt gebruikt voor precieze technische tekeningen en productie
Een 3D-model is een digitale weergave van een object met diepte, waardoor je het van alle kanten kunt bekijken. 3D wordt gebruikt om een visueel en ruimtelijk beeld te geven van het ontwerp.

Aanzichten

Aanzichten worden gebruikt om een object vanuit verschillende hoeken te bekijken. De meest gebruikte zijn:

Vooraanzicht: de voorkant van het object.
Bovenaanzicht: het object gezien van bovenaf.
Zijaanzicht (links/rechts): de linker- of rechterkant van het object.
Achteraanzicht (links/rechts): de achterkant van het object

In de houtbewerking wordt meestal de Europese projectiemethode gebruikt.

Doorsneden

Horizontale doorsnede: Snijdt door het object op een horizontaal vlak.
Verticale dwarse doorsnede (blauw): Snijdt verticaal door het object in het zijaanzicht.
Verticale frontale doorsnede (bruin): Snijd verticaal door het object in het vooraanzicht.

Handmatig tekenen of met software

Tekeningen en plannen zijn meestal gemaakt met CAD (Computer Aided Design). Dat heeft heel wat voordelen zoals: sneller en nauwkeuriger werken, gemakkelijk aanpassingen doen, werken met bibliotheken, 3D voorstellingen maken en het zorgt voor meer eenvormigheid en je kan tekeningen doorsturen naar computergestuurde machines (CNC).

Belangrijke symbolen en gegevens

Schaal

Plannen worden op verschillende schalen getekend, afhankelijk van het detailniveau:

1:1 voor detailtekeningen.
1:50 voor bouwplannen.
1:200 voor inplantingsplannen.

Schaal 1:50 wil zeggen dat 1cm op het plan overeenkomt met 50 cm in de realiteit.

Lijnen

Bij tekeningen en plannen worden verschillende lijnen gebruikt die kunnen variëren afhankelijk van de gekozen software of tekenafspraken.

Lijndiktes variëren afhankelijk van het belang van de elementen (dikke lijnen voor belangrijke contouren, dunne lijnen voor details).
Verschillende lijnsoorten op een tekening worden gebruikt om duidelijkheid te geven en verschillende onderdelen te onderscheiden. 
Lijnkleuren worden gebruikt als visueel hulpmiddel om een tekening op te bouwen. Het voordeel is dat elke kleur een bepaald onderdeel of materiaal kan vertegenwoordigen. Welke kleuren worden gebruikt, hangt af van de tekenaar en wordt uitgelegd in een legende.

Maataanduiding

Een maataanduiding geeft de werkelijke afmetingen weer. De maataanduidingen worden zo geplaatst dat ze van de onderkant en van de rechterzijde leesbaar zijn. Afmetingen worden aangegeven met lijnen, pijlen en getallen.

Soorten maataanduidingen:

Totaalmaten en kettingmaten worden veel gebruikt bij bouw- en interieurplannen. De som van de kettingmaten is altijd gelijk aan de totaalmaat.
Cumulatieve maten worden gebruikt bij de CNC-uitvoering van rijboringen. Hierbij worden de afstanden steeds gemeten vanaf hetzelfde beginpunt.

Arceringen

Arceringen zijn er om de materialen en doorsneden te herkennen en contrasten te creëren.

Bij manueel tekenen worden vooral arceringen in lijnvorm toegepast, voornamelijk in de drie kleuren rood (horizontale doorsnede), blauw (verticale (dwarse)doorsnede)) en bruin (verticale (frontale) doorsnede).
Bij het CAD-tekenen worden er meer varianten toegepast zoals: arceringen in lijnvorm, vlakvulling of een combinatie van de twee.

Symbolen

Symbolen helpen bij het correct interpreteren van technische tekeningen en zorgen voor eenduidige communicatie. Er zijn standaardsymbolen voor:

Schrijnwerk, meubel en interieurbouw die de werking en eigenschappen weergeven van bv ramen, deuren, trappen, draairichting…
Technische installatie voor sanitair, elektriciteit, brandveiligheid …
Algemene symbolen zoals projectiemethoden, Noordpijl …

Legende

De legende is een uitleg op een tekening waarin symbolen, kleuren en afkortingen worden uitgelegd.

Dit helpt om de tekening goed te begrijpen.
De legende is niet genormaliseerd.
Kan verschillen van plan tot plan.